Historia Dąbrowy Górniczej ma swój początek w pierwszej połowie XVIII wieku. W drugiej połowie XVIII wieku na terenach dzisiejszego miasta odnaleziono pokłady węgla kamiennego, co było głównym motorem jego rozwoju.

Według legendy, Dąbrowianie zawdzięczają swoje miasto pewnemu nerwowemu zarządcy. Otóż w dawnych czasach, otoczona lasami dębowymi, wieś Dąbrowa, przemianowana została za sprawą ówczesnych właścicieli, Koniecpolskich na Koniecpolskie. Zarządca majątku nadużywał powiedzenia „niech cię diabli wezmą”, co niezmiernie irytowało okoliczne diabły. Któregoś dnia, zarządca zaproponował naiwnemu, prostodusznemu drwalowi, by ten wyciął duży las dębowy, a po zapłatę zgłosił się dopiero po skończonej pracy. Roboty było na co najmniej miesiąc, ale okazję tę wykorzystały diabły, czekające tylko jak by tu utrzeć nosa zarządcy. Jeden z czartów zgłosił się więc do drwala jako rębacz i przez jedną noc wyciął cały las, a rankiem przyszedł po zapłatę. Zaskoczony zarządca wypłacił tylko część obiecanej kwoty, a gdy diabeł zwrócił mu na to uwagę, wyrzekł swoje ulubione: „niech mnie diabli wezmą, jeżeli was oszukałem”. Jak na zawołanie, diabły zabrały duszę oszusta do piekła. Po tym wydarzeniu wieś sprzedano i przywrócono jej nazwę Dąbrowa. Za jakiś czas odkryto tu węgiel – stąd do nazwy dodano „Górnicza”.

Jak było naprawdę – nie wiadomo. Przed pojawieniem się na tych terenach górnictwa, wieś ta była bowiem małą, niewiele znaczącą osadą rolniczą, nieposiadającą nawet własnego kościoła czy karczmy. Stąd też nie wiemy, w jakim czasie powstała. Pierwsza historyczna wzmianka o wsi Dąbrowa pojawiła się w 1726 roku, w księgach parafialnych kościoła Świętej Trójcy w Będzinie. Niecałe trzydzieści lat później nazwa ta została zapisana w kronikach siewierskich.

Znacznie lepiej rozwinięty był pobliski Gołonóg – obecnie dzielnica Dąbrowy Górniczej. Już w XIV wieku wspominał o nim, w swoich kronikach, Jan Długosz.

Dąbrowa założona została na skraju lasu – Radochy i wypełniały ją głównie podmokłe pola i łąki. W końcu XVIII wieku nie liczyła ona nawet 200 mieszkańców. Mniej więcej w tym czasie we wsi powstała „Karczma pod Lwem”, w której zatrzymywali się niekiedy podróżni, dający mieszkańcom Dąbrowy namiastkę kontaktu ze światem. Obok karczmy wybudowano kuźnię, studnię i kapliczkę. Losy tej osady odmieniły się w drugiej połowie XVIII wieku, kiedy to odnaleziono w niej bogate złoża węgla kamiennego. Droga, łącząca Dąbrowę z Będzinem, zapełniła się kupcami, przewożącymi wydobyty węgiel. Od pokrywających tę drogę okruchów węgla, nazwano ją „Czarną drogą”. Początkowo węgiel wydobywali głównie miejscowi. Wraz z rozwojem górnictwa i hutnictwa na Śląsku, zaczęli się tu pojawiać zawodowi „kopacze”. Taki stan rzeczy utrzymał się do 1795 roku, kiedy to, w wyniku trzeciego rozbioru Polski, Dąbrowa przeszła pod władanie pruskie. W 1796 roku zaczęto budowę pierwszej kopalni odkrywkowej węgla kamiennego, nazwanej „Reden” (od nazwiska pruskiego dyrektora górnictwa Fryderyka Redena). Następnie pojawiły się: huta cynku „Konstanty”, kopalnia „Koszelew”, huta „Bankowa”.

Po utworzeniu przez Napoleona Księstwa Warszawskiego w 1807 roku, Dąbrowa znalazła się w, przywróconym przez francuskiego cesarza, Księstwie Siewierskim, zarządzanym przez marszałka Jeana Lannesa. Po kongresie wiedeńskim, w 1815 roku, Dąbrowa została włączona do Królestwa Polskiego, znajdującego się pod panowaniem carskim.

Wieś nadal doskonale się rozwijała, zyskując w coraz większym stopniu charakter przemysłowy. Ogromny wkład w rozwój Dąbrowy miał Stanisław Staszic, którego marzeniem było utworzenie na tych ziemiach prężnie działającego okręgu przemysłowego.

Po wybuchu powstania styczniowego w 1863 roku, Dąbrowa na kilkanaście dni została opanowana przez władze narodowe. Nadzieje na obalenie władz carskich umarły jednak wraz z klęską oddziałów powstańczych, dowodzonych przez pułkownika Apolinarego Kurowskiego w bitwie pod Miechowem.

W latach 70. XIX wieku dąbrowskie kopalnie i huty zostały, decyzją rządu Królestwa Polskiego, sprywatyzowane.

W 1889 roku założono tu Szkołę Górniczą, zwaną „Sztygarką”. Działały w niej dwa wydziały: górniczy i hutniczy. Nauka trwała cztery lata i była płatna.

W czasie pierwszej wojny światowej, w 1916 roku, Dąbrowie Górniczej przyznano prawa miejskie. Stało się to za sprawą naczelnego wodza armii austriackiej, pragnącego zyskać przychylność Polaków. Od razu powołano Radę Miejską. Pierwszym burmistrzem został Edward Kosiński. 30 września 1916 roku rada zatwierdziła trójdzielny herb miasta. W górnym czerwonym polu znalazł się polski orzeł w koronie. W lewym, dolnym, białym polu umieszczono trzy żołędzie, a w prawym – złotym – czarny młot.

Pierwszym prezydentem, wybranym w sierpniu 1917 roku, został, uznany profesor szkoły górniczej, Adam Piwowar.

4 września 1939 roku do Dąbrowy Górniczej wkroczyły oddziały niemieckie, a miasto przemianowane zostało na Redenberg. W końcu stycznia 1945 roku wkroczyła tu Armia Czerwona.

W latach powojennych szybko rozwijały się przemysł i oświata. W latach siedemdziesiątych powstał tu największy w kraju i jeden z największych w Europie kombinat metalurgiczny Huta Katowice.

Obecnie Dąbrowa Górnicza jest miastem o największej powierzchni (188 km2) w województwie śląskim. W skali kraju jest dziewiątym największym miastem w Polsce.

Dąbrowa Górnicza jest także miastem kontrastów. Obok zakładów przemysłowych znajdują się tu bowiem liczne lasy i jeziora.